Birçok kişinin oldukça aktif bir yaşam sürdüğü günümüzde, hiperaktivite sık sık karşımıza çıkan bir kavram. İnsanlar, durup sakinleşme ve dinlenme zamanı geldiğinde, genellikle frene basmayı başarıyorlar fakat bazı insanlar var ki onlar aktif olmaktan biraz daha fazlası… Sürekli kıpır kıpır yapıları frene basmalarını engelliyor. İşte uzmanlar bu insanları hiperaktif olarak tanımlıyor.

Peki yetişkinlerin hayatını önemli ölçüde etkileyen hiperaktivite çocuklarda ne gibi belirtilerle kendini gösteriyor?

Çocuklarda hiperaktivite nedir?

Yaş, özellikle küçük çocuklar için önemli bir faktördür. Çocukların davranışlarını kontrol altında tutmak için ihtiyaç duydukları becerileri geliştirmeleri zaman alır ve çocukların hepsi aynı oranda gelişmez. Bir çocuk 4 yaşında iyi bir kontrole sahip olabilirken başka bir çocuk 6 yaşına kadar bu kontrole sahip olmak için çabalar.

Ancak, çoğu çocuğun enerji seviyelerini yönetme ve uygun bir şekilde hareket etme konusunda benzer yeteneklere sahip oldukları bir nokta gelir. İşte o zaman bir çocuğun hiperaktif olup olmadığı daha net anlaşılabilir.

Hiperaktivite farklı nedenlerle gelişebilir. Ancak ana neden, beynin gelişimindeki farklılıklardan kaynaklanan ve yaygın bir durum olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğudur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çoğu çocuk için bu durum yetişkinliğe kadar sürmez. Ancak bazıları sürekli hareket etme ihtiyacını asla kaybetmez. Çocukların ara sıra ödevlerini unutmaları, ders sırasında hayal kurmaları, düşünmeden hareket etmeleri veya yemek masasında kıpırdanmaları normaldir. Ancak tekrarlanan dikkatsizlikler ve hiperaktivite, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) belirtileridir.

DEHB, tipik olarak erken çocukluk döneminde, genellikle yedi yaşından önce ortaya çıkan yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, çocukların spontane tepkilerini engellemelerini zorlaştırır.

Yerinde duramayan, hiçbir zaman dinlemiyormuş gibi görünen, talimatları ne kadar açık bir şekilde sunsanız da uygulamayan veya uygunsuz zamanlarda uygunsuz yorumları ağzından kaçıran çocukları hepimiz biliyoruz. Bazen bu çocuklar problem çıkaran çocuklar olarak etiketlenir veya tembel ve disiplinsiz oldukları için eleştirilirler. Ancak, bu çocukların hiperaktivite bozukluğu olabilir. Bilmeniz gereken ilk şey, hiperaktivitenin disiplin veya zeka eksikliğinden kaynaklanmadığıdır. Buna kötü ebeveynlik de neden olmaz.

Birçok uzman, çözüm için ebeveynlerin öncelikle kendilerinden başlamaları gerektiğini düşünüyor. Burcu Özbaran’ın Okul Öncesinde Hiperaktivite adlı kitabı bu konuda size rehberlik edebilir.

Yaşa uygun davranış mı yoksa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu mu?

DEHB ile normal “çocuk davranışı” arasında ayrım yapmak zor olabilir. Yalnızca birkaç belirti fark ederseniz veya belirtiler yalnızca bazı durumlarda ortaya çıkarsa, muhtemelen çocuğunuz DEHB değildir. Öte yandan, çocuğunuz evde, okulda ve oyunda tüm durumlarda mevcut olan bir dizi DEHB belirtisi gösteriyorsa, bu duruma daha yakından bakmanın zamanı gelmiştir.

DEHB‘li bir çocukla yaşam bunaltıcı olabilir, ancak bir ebeveyn olarak semptomları kontrol etmek, günlük zorlukların üstesinden gelmek ve ailenize sakinlik kazandırmak için yapabileceğiniz çok şey var.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir çocuğun belirtileri ve semptomları, hangi özelliklerin baskın olduğuna bağlıdır.

DEHB olan çocuklarda şunlar görülebilir:

• Dikkatsiz, ancak hiperaktif veya dürtüsel hareket etmiyor.
• Hiperaktif ve dürtüsel, ancak dikkatini toplayabiliyor.
• Dikkatsiz, hiperaktif ve aynı zamanda dürtüsel davranıyor. (DEHB’nin en yaygın şekli).
• DEHB’nin yalnızca dikkatsizlik semptomlarını gösteren çocuklar, çok yıkıcı bir etki yaratmadıkları için genellikle göz ardı edilirler. Fakat dikkatsizlik belirtilerinin de bazı sonuçları vardır: yönergelere uymadıkları için ebeveynler ve öğretmenlerle tartışmaya girmek, okulda düşük performans ya da kurallara uymadıkları için diğer çocuklarla çatışma gibi sıkıntılar yaratabilir.

Çocuklarda hiperaktivite ve dikkat eksikliği belirtileri

Çocuğunuz;

• Sürekli kıpır kıpırsa,
• Hareketsiz oturmakta, sessizce oynamakta veya rahatlamakta zorluk çekiyorsa,
• Sürekli hareket edip, genellikle uygunsuz bir şekilde koşuyor veya tırmanıyorsa,
• Aşırı konuşuyorsa,
• Hızlı öfkeleniyorsa ve kontrolü kaybediyorsa hiperaktivite ile ilgili mutlaka bir uzmandan yardım almalısınız.

Çocuğunuz;

• Odaklanmakta zorluk çekiyorsa,
• Bir görevi tamamlanmadan önce kolayca dikkati dağılıyor veya sıkılıyorsa,
• Kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünüyorsa,
• Bir şeyleri hatırlamakta ve talimatları takip etmekte zorluk çekiyorsa,
• Ayrıntılara dikkat etmiyor veya dikkatsizce hatalar yapıyorsa,
• Organize olmada, ileriyi planlamada ve projeleri bitirmekte sorun yaşıyorsa,
• Sık sık ev ödevlerini, kitapları, oyuncakları veya diğer eşyaları kaybediyor veya yanlış yere koyuyorsa dikkat eksikliği ile ilgili önlemler almanızın zamanı gelmiş olabilir.

Çocuklarda hiperaktivite nasıl tedavi edilir?

Odaklanamayan ve kendilerini kontrol edemeyen çocuklar okulda zorluk çekebilir, başları sık sık belaya girebilir ve başkalarıyla geçinmekte veya arkadaş edinmekte zorlanabilirler. Bu hayal kırıklıkları ve zorluklar, tüm ailede strese yol açabilir.

Ancak doğru tedavi, çocuğunuzun semptomlarında ciddi bir fark yaratabilir. Doğru destekle çocuğunuz, hayatın her alanında başarıyı yakalayabilir.

• İlaç yöntemi: Bu, beynin dikkat etme, yavaşlama ve kendini kontrol etme yeteneğini harekete geçirir.
• Davranış terapisi: Terapistler, çocukların DEHB ile geciken sosyal, duygusal ve planlama becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.
• Ebeveyn koçluğu: Koçluk yoluyla ebeveynler, DEHB’nin bir parçası olan davranış bozukluklarına yanıt vermenin en uygun yollarını öğrenirler.
• Okul desteği: Öğretmenler, DEHB’li çocukların başarılı olmalarına ve okuldan daha fazla keyif almalarına yardımcı olabilir.

Ebeveyn olarak yapabilecekleriniz

Çocuğunuz hiperaktifse onu dinlemeye, bir işi bitirmeye veya hareketsiz oturmaya ikna etmek çok fazla enerji gerektirebilir. Sürekli kontrol altında tutup izlemek de sinir bozucu ve yorucu olabilir.

Bazen hayatınızı çocuğunuzun yönettiğini hissedebilirsiniz ancak çocuğunuzun yeteneklerinden en iyi şekilde yararlanmasına yardımcı olursanız, durumun kontrolünü yeniden kazanmak için adım atmış olursunuz.

Bu noktada Lawrence E. Shapiri’nin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklar İçin Alıştırma Kitabı’nı mutlaka okumanızı tavsiye ediyoruz. İçerisinde yer alan bilgilerle çocuğunuza bu konuda nasıl daha çok yardımcı olabileceğinizi göreceksiniz.

Daha önce de bahsettiğimiz üzere dikkat eksikliği bozukluğuna kötü ebeveynlik neden olmazken, sorunlu davranışları düzeltmede kat edilen uzun yolda etkili ebeveynlik stratejileri oldukça önemlidir. Unutmayın! Hiperaktivite bozukluğu olan çocukların, davranışları için düzene, tutarlılığa, açık iletişime, çok fazla sevgiye, desteğe ve cesaretlendirmeye ihtiyaçları var.