Sorumluluk bilinci çocuklara küçük yaşlarda kazandırılmalıdır ve bu da çocuğun ilk yıllarından itibaren birtakım adımların atılmasıyla mümkün olur. Kurallara uymak, seçimlerinin sonuçlarına katlanmak, sınırlarını bilip başkalarının haklarına saygı göstermek gibi sorumluluklar; öğrenilerek geliştirilebilir ve ilk önce anne ile babadan, sonra da sosyal çevreden öğrenilir.

Çocuklarda sorumluluk bilinci aynı zamanda özgüven ve kişilik gelişimiyle de ilgilidir. Özgüven eksikliği olan bir çocuk hata yapmaktan korkar, her konuda onaylanma ihtiyacı duyacağından her şeyi anne ve babasına sorar, dolayısıyla sorumluluk alamaz. Aşırı koruyucu ve müdahaleci bir yaklaşım sergileyerek, ilk 6 yaşta tamamlanan kişilik gelişimi aile tarafından baskılandıysa çocuk bağımsızlaşamayacak ve yine sorumluluk duygusu kazanması zor olacaktır. 

Çocuklarda sorumluluk duygusu geliştirmek için nelere dikkat edilmelidir?

Çocuklara sorumluluk kazandırma konusunda ebeveynlerin dikkat etmesi gereken 4 temel nokta bulunuyor: Bilgilendirme, takip, geri bildirim, hatırlatma. Gelin, bu noktaları daha detaylı inceleyelim…

• Bilgilendirme: Çocuğa bir davranış kazandırılmak, sorumluluk verilmek ya da bir şey öğretilmek istendiğinde öncelikle çocuk, ilgili konuları neden yapması gerektiği hakkında bilgilendirilmelidir. Çocuk kendisinden istenilenleri ne için yapması gerektiğini anlamayarak içselleştiremediğinde, sorumluluklarını da yerine getirmeyecektir.
• Takip: Çocuğu, yapılması gerekenler hakkında bilgilendirdikten sonra bunların takibini yapmak da çok önemlidir. Çocuğa, “ebeveynim bugün söyler, yarın unutur” izlenimi verilmemelidir.  
• Geri Bildirim: İstenilen davranışın çocukta gelişip gelişmemesiyle ilgili çocuğa geri bildirimde bulunulmalıdır. Sorumluluk alma gerçekleştiğinde ve olumlu davranış değişimi gözlendiğinde takdir etmek; aksi durumda ise konuyu tekrar ele alarak çözüm geliştirmek gereklidir.
• Hatırlatma: İstenilen şeyin gerçekleşmemesi halinde; her defasında hatırlatma yapılmalı, unutulmasına izin verilmemelidir. 

Çocuklarda sorumluluk bilinci

Çocuklara sorumluluk bilinci kazandırmak söz konusu olduğunda, aşağıda bahsedeceğimiz adımları atmak önemlidir:

• Demokratik aile tutumu sergilemek: Demokratik bir tutum sergilemek, çocukların sorumlulukları açısından oldukça önemlidir. Aile çocuklarını iyi tanımalı, kişisel ilgilerini bilip tercihlerine saygı duymalı, yapıcı bir iletişim kurmalıdır. Anne baba mesafeyi korurken aynı zamanda arkadaş gibi olabilmeli, anne baba konumunu koruyarak çocuğun herhangi bir konuyu paylaşabilecek yakınlıkta hissetmesini de sağlamalıdır. 
• Farkındalık yaratmak: Çocuk kendisindeki yeteneklerin veya eksikliklerin farkında olmalıdır ve bunun için ona fırsat verilmelidir. Birtakım yanlışlar yaparak sonuçlarını görüp ders alması sorumluluk bilinci bakımından çok kıymetlidir. Önemli olan; hataların, telafisi mümkün olmayan hatalar olmamasıdır. Bu nedenle erken yaşlarda çocuklara sorumluluk vermek gerekir. 

Farkındalık ve özgüven gelişiminde, kendi sınırlarını bilip başkalarının sınırlarına saygı duymak gibi sorumlulukların kazanılmasında yoga gibi sporlar da oldukça faydalıdır. Çocuk yogası hakkında detaylı bilgi sahibi olmak isterseniz Okuyan Us Yayınevi’ne ait Çocuk Yogası adlı kitabı edinebilirsiniz.

• Uygun sorumluluklar vermek: Çocuklara; yaşlarına uygun sorumluluklar vermek de dikkat edilmesi gerekenler arasında yer alıyor. Her yaşın kendine göre sorumlulukları bulunuyor. Hangi yaşta hangi sorumluluğun verilebileceğini araştırarak uygulamaya geçirmek gerekiyor. Örnek vermek gerekirse; oyuncaklarını oyuncak sepetine kaldırmayı öğretmek bunlardan biridir. Eğer bunun için bir oyuncak sepetine ihtiyacınız varsa Lumier Büyük Boy Kapaklı Oyuncak Sepeti işinize yarayabilir. 

Aynı şekilde; parka giderken oyuncağını taşımak, kirli kıyafetlerini kirli sepetine atmak, üstünü kirletse de yemeğini kendisinin yemesine fırsat vermek, yemek bitince tabağını mutfağa götürmesine müsaade etmek, basit giysileri giyip çıkarmayı denemesini sağlamak, diş fırçalamak gibi çocuklara ait sorumluluklar zamanı geldikçe verilmelidir. Eğer çocuğunuza diş fırçalama alışkanlığı kazandırmak ve dişlerini kolaylıkla, severek fırçalamasını sağlamak için uygun bir diş fırçası bakmak istiyorsanız, bu fırçalara “çocuk diş fırçaları” kategorimizden ulaşabilirsiniz. 

• Kendisine karşı sorumlu olmayı öğretmek: Çocukların ev işlerine ve çevreye olduğu kadar kendi bedenlerine ve hijyenlerine ait sorumluluk da kazanmaları gerekir. El yüz yıkamak, diş fırçalamak, banyo yapmak gibi faaliyetler başlangıçta ebeveynler ile yapılsa da, sonrasında tek başına yapılması için teşvik edilmelidir. 
• Seçim hakkı tanımak: Sorumluluk kazanma ve kişilik gelişimi bakımından, küçük yaşlardan başlayarak çocuğa seçme hakkı vermek gerekir. Böylece; seçim yapabilme, karar alabilme, seçimlerinin sorumluluğunu alabilme becerisi gelişecektir.
• Hareketlerinin sonucunu görmesini sağlamak: Çocuğun üzülmemesi adına, yaptığı hareketin sonucunu görmesini engellemek; sorumluluk bilincinin gelişmesini engeller. Örneğin çocuk okula kitabını götürmeyi unutmuşsa, bunun sonucunda ne olduğunu görmelidir. Ebeveynin kitabı hemen okula götürmesi, bu süreci sekteye uğratacaktır ve ileride de aynı konuda dikkatsiz davranmasına sebebiyet verecektir.