Dişliler
Oto yedek parça çeşitleri içerisinde bulunan dişliler, sadece arabalarda ve bisikletlerde değil, her tür makinede faydalıdır. Daha fazla hız ve kuvvet üretmenin, bir makinenin gücünü başka bir yöne göndermenin basit bir yoludur. Dişliler, minimum verimlilik kayıplarıyla belirli oranlarda şaft hızını ve torku dönüştürür. Bu da uygun boyutta ve yapılandırılmış bir dişli kutusunun eklenmesiyle ideal çıkış hızı ve tork oluşturmayı mümkün kılar.
Arabanızda birbirine bağlı çok sayıda dişliye sahip olabilirsiniz. Bu dişliler farklı şekil ve boyutlarda olabilir. Bir sistemin mekanik gücünü ayarlamaktan motor dişli sistemi sorumludur. Aynı şekilde motosikletinizde de dişliler bulunur. Ancak motosiklet dişlisi ve araba dişlisi kalınlık ve monte yerleri bakımından son derece farklıdır.
Dişli motor ise, en genel ifade ile dişli kutusu ile birleştirilmiş bir elektrik motoru olarak tanımlanabilir. Bu motorlar, çoğu durumda bir dişli kutusu eklemek, motor milinin hızını sınırlamak ve motorun çıkış torkunu artırmak için tasarlanır. Dişli motorlar, elektrik motorlarının hızını ayarlayarak belirli bir hızda çalışmalarını sağlayan mekanizmalardır. Dişliler, döner parça üzerinde çalışan kinematik bir zincir oluşturan dişli dizilerinden oluşur. Dişli motorları, dişli kutusuna bağlı elektrik motorunun tipine bağlı olarak alternatif akım veya doğru akım gücü kullanır.
Otomotivlerden hastane yataklarına ve hasta asansörlerine, robotlardan konveyör sistemlerine, otomatik kapı operatörlerine kadar motor dişlileri, her gün kullandığımız ekipmanların genel performansı için kritik öneme sahiptir.
Dişliler Nasıl Çalışır?
Çok sayıda mekanik cihazda kullanılan dişliler, bir makinenin bir bölümünden diğerine güç iletmek için kullanılır. Aynı zamanda dişliler, motorlu ekipmanlarda vites küçültme sağlar. Örneğin bir bisiklette, pedallardan arka tekerleğe güç sağlayan zincirler yardımıyla dişlilerdir. Benzer şekilde, bir arabada, dişliler krank milinden gücü, tekerleklere güç sağlayan arabanın altında çalışan tahrik miline iletir. Dişliler aslında sıradan yuvarlak bir çark ile tam olarak aynı şekilde çalışır. Buradaki tek fark, dişlilerin kaymasını önlemek için kenarlarında kesilmiş dişlere sahip olmasıdır.
Gücü bir dişli çarktan diğerine her aktardığınızda aşağıda belirtilenleri gerçekleştirebilirsiniz.
- Hızı Artırma: İki dişliyi birbirine bağlarsanız ve birincisinin dişleri ikincisinden daha fazla ise, ikincisinin yetişmek için çok daha hızlı dönmesi gerekir. Dolayısıyla bu düzenleme, ikinci tekerleğin birinciden daha hızlı, ancak daha az kuvvetle dönmesi anlamına gelir.
- Kuvveti Artırma: Bir çift dişlideki ikinci çarkın dişleri, birincisinden daha fazla ise bu çark, birincisinden daha yavaş ama daha fazla kuvvetle döner.
- Yön Değiştirme: İki dişli birbirine geçtiğinde, ikinci dişli daima ters yönde döner. Yani ilki saat yönünde dönüyorsa, ikincisi saat yönünün tersine dönüyor olmalıdır. Bir makinenin gücünü belirli bir açıyla döndürmek için özel olarak şekillendirilmiş dişliler de kullanabilirsiniz. Örneğin bir arabada, diferansiyel, tekerlekleri ve tahrik milinin gücünü 90 derece döndürmek için koni şeklinde olan bir konik dişli kullanır.
Dişli Çeşitleri Nelerdir?
Yaygın olarak kullanılan dişli türleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Düz Dişliler: En yaygın dişli türüdür. Düz dişleri vardır ve paralel millere monte edilir. Bazen, çok büyük vites küçültmeler oluşturmak için birçok düz dişli aynı anda kullanılır. Elektrikli el aletleri, kurmalı çalar saat, çamaşır makinesi ve çok daha fazlasında düz dişliler kullanılır. Bu dişli türü, araçlarda pek yer almaz. Bunun nedeni, düz dişlinin gerçekten gürültülü olabilmesidir. Bir dişli, diğer dişlideki bir dişe her geçtiğinde, dişler çarpışır ve bu çarpma bir ses çıkarır. Dişlerde oluşan baskıyı artırır.
- Helisel Dişliler: Bu türde, dişler, dişlinin yüzüne açılı olarak kesilir. Helisel dişli sistemindeki iki diş birbirine geçtiğinde, temas dişin uç kısmında başlar ve dişliler döndükçe iki diş tam olarak birbirine geçene kadar kademeli olarak değişir. Dişlilerdeki gürültüyü ve stresi azaltmak için, arabanızdaki dişlilerin çoğu heliseldir. Helisel dişlilerin kademeli olarak devreye girmesi, düz dişlilerden çok daha düzgün ve sessiz çalışmalarını sağlar. Helisel türde dişlerin açısı, dişliler birbirine geçtiğinde dişli üzerinde bir itme yükü oluşturur. Helisel dişlilerin sahip olduğu bükülmüş diş yapısı, dişlerin birbirine geçebilmesi için bir sonraki dişlinin dişlerinin zıt yönde hareket etmesi ve kademeli olması gerektiğini gösterir. Dişlerin açıları doğru ise, dönüş açısı 90 derece ayarlanarak, dik millere helisel dişliler monte edilebilir.
- Konik Dişliler: Mil dönüş yönü değiştirilmek istendiğinde konik dişliler kullanılır. Koni şekline sahip olan bu dişliler, şaftlara takılır. Ancak bu dişliler, başka açılarda da çalışacak şekilde tasarlanabilir. Bu dişliler, düz, spiral veya hipoid olmak üzere üç çeşittir. Spiral dişler sarmal dişlerde olduğu gibi birbirine geçmeli şekilde tasarlanır. Temas, dişlinin bir ucunda başlar ve tüm diş boyunca kademeli şekilde ilerler. Düz ve spiral konik dişlilerde miller birbirine dik ve aynı düzlemde olmalıdır. İki şaftı dişlilerin ötesine uzatırsanız, kesişirler. Hipoid dişli ise farklı düzlemlerde eksenlere geçebilir. Bu özellik birçok araba diferansiyelinde kullanılır. Diferansiyelin halka dişlisi ve giriş pinyon dişlisinin ikisi de hipoiddir. Bu, giriş pinyonunun halka dişli ekseninden daha aşağı monte edilmesini sağlar.
- Sonsuz Dişliler: Bu tür, etrafını döndürmek için başka bir dişli ile birbirine geçen spiral bir dişe sahip silindirlerden oluşur. Vites küçültme gerektiğinde kullanılır. Birçok sonsuz dişli, başka hiçbir dişli takımında olmayan ilginç bir özelliğe sahiptir. Sonsuz dişli çarkı kolayca döndürebilir, ancak dişli çarkı döndüremez. Bunun nedeni, üzerindeki açının sığ olmasıdır. Bu durum, kilitleme özelliğinin fren görevi gördüğü makineler için elverişli bir yapı sunar. Torsen diferansiyelinde de sonsuz dişliler kullanılır. Bu da bazı yüksek performanslı otomobiller ve kamyonlar için torku artırır.
Dişlilere Neden İhtiyaç Duyulur?
Ardışık çalışan iki veya daha fazla dişli şanzımanı oluşturur. Şanzıman, bir dişli oranı aracılığıyla mekanik bir avantaj sağlar. Bu avantajla dişliler, hızı ve yönü değiştirebilir ve torku iletebilir. Duran bir arabayı hareket ettirmek için büyük miktarda kuvvet gerekir. Başlangıç olarak, bir arabanın hareket etmesi için çok büyük miktarda kuvvete ve çok az hıza ihtiyacı vardır. Bu nedenle sürücü düşük vites kullanır. Gerçekte, vites kutusu motorun hızını büyük ölçüde azaltır, ancak arabayı hareket ettirmek için gücünü aynı oranda artırır. Araba hareket ettiğinde, sürücü daha yüksek bir vitese geçer ve araba daha hızlı gider.
Vites değiştirmek, değişen sürüş koşullarına uyum sağlamak için motorun gücünü farklı şekillerde kullanmak olarak belirtilebilir. Vites değiştirme sırasında farklı büyüklükteki dişli çarkları birbirine geçer. Bisiklette, vites değiştirdiğinizde neler olduğunu açık bir şekilde görebilirsiniz. Vites değişiminde, zincirin bir zincir dişlisinden diğerine geçişini izleyebilirsiniz. Bisikletlerde vites değişimi, zincirlerde bulunan dişlilerin sorunsuz şekilde çalışmasını sağlayan vites değiştirici sayesinde gerçekleşir.
Dişli motor modelleri içerisinde hız düşürücü özelliklere sahip seçeneklerde bulunur. Hız sensörü bulunan bu tip dişli motorlar oldukça güvenilirdir. Çok yönlü bu modeller, endüstriyel otomasyondan robotiğe kadar birçok sektörde tercih edilir. Siz de, motor dişli seti modellerini inceleyebilir, verilen bilgiler ışığında ihtiyacınız olan ürünü kolayca alabilirsiniz. Motor dişlisi fiyatı, ürünün özelliklerine ve çeşidine bağlı olarak değişebilir.
Motor dişlisi ne işe yarar?
Motor dişlisi pek çok cihaz ve araçta birçok işlev üstlenir. Bunlar içerisinde en önemli olan fonksiyonlar hız ve kuvvet oluşturmaktır. Dişliler, dönme kuvveti oluşturarak hız için kullanılır. Tekerleğin daha fazla kuvvetle dönmesini sağlamak için motorun hızını azaltır, ancak dişli tahrikli makinelerde dönüş yönünü değiştirmek için de yararlıdır. Örneğin, arabanız ile yokuş yukarı çıkmak istediğinizde dişliler tarafından oluşturulan kuvveti kullanırsınız.
Dişli Motorlar Nerelerde Kullanılır?
Dişli motorlar, çok çeşitli uygulama ve senaryoları kapsayan daha düşük mil hızlarında yüksek tork çıkışı gerektiren uygulamalarda kullanılır. Dişli motorlar, araçlar, hasta mobilite ekipmanı, hassas tarımsal ekim çözümleri, konveyör tahrikleri, dondurulmuş içecek ekipmanı ve tıbbi aletler gibi birçok yaygın uygulamaya güç sağlar.
Hangi uygulamalarda dişli motor kullanılmaz?
Elektrikli dişli motorların yaygın kullanımı nedeniyle, kullanılmadıkları uygulamaları keşfetmek oldukça kolaydır. Fanlar, pompalar ve marş motorları gibi yüksek şaft hızı gerektiren herhangi bir uygulama, dişli motor kullanımından fayda sağlamaz. Yüksek şaft hızı ve nispeten düşük tork gerektiren herhangi bir uygulamada dişli motor kullanılması uygun olmaz.
