Bobinler
Bobin iletken bir telin, “nüve” yani çekirdek olarak adlandırılan cisme, üst üste veya spiral şekilde yan yana sarılmasıyla oluşturulan devre elemanıdır. Sarılan telin çapı, sarım sayısı, kalınlığı ve nüvenin fiziksel özelliği bobin endüktansını değiştirir. Endüktans, iletken devre elemanı olan bobinin içinden geçen akımdaki değişikliklere karşı çıkmasıdır. Aynı zamanda bobin endüktansı üzerinden geçen enerjiyi manyetik alan formunda depolamaya yarayan en temel devre elemanıdır. Bobin yapımında kullanılan tel genellikle bakırdır ve vernik ile izolelidir. Bazı özel bobinlerde, gümüş tel veya ipek ile yalıtılmış litz teli kullanılır. Bobin kullanıldığı cihaz ve makinalarda, üzerinden geçen enerjiyi geçici olarak manyetik alan içinde toplar ve gerekli olduğunda da enerjiyi devreye sokarak akım dalgalanmalarını ve akım yükselmelerini arttırır.
İçten yanmalı benzinli motorlarda bobinler aküden gelen sabit 12 volt akımı motorun yapısı ve beygirine göre 15.000 ile 50.000 volt arası bir güce çıkararak bujilere düzgün ve doğru akımın oluşmasında çok önemli bir görevi yerine getirir. Bundaki amaç; benzinli motor silindirindeki hava ve yakıt karışımının bujiler vasıtası ile güçlü ve uzun süreli kıvılcım üreterek tam yanma yani güçlü bir patlamanın oluşmasını sağlamaktır.
Bobin Çeşitleri
İki tip ateşleme bobin sistemi vardır, birincisi 1990’lı yıllara kadar kullanılan distribütör denilen dağıtıcılı sistem. Bu sistemde bobinden çıkan yüksek gerilimli akım distribütördeki platin veya elektronik ateşleme sistemi sayesinde kablolarla bujilere iletilir. Diğer sistem de soketli buji üstü ateşleme bobini. Buji üstü ateşleme bobinleri her buji için birer tane olarak direkt bujiye monte edilir. Araçtaki elektronik beyin sayesinde gerekli enerji akışları sağlanarak ateşleme işlemi gerçekleşir. Bu sistemdeki avantaj kablo kayıpları ve kablo arızalarından kaynaklı güç kayıplarının önüne geçmektir. Diğer yandan motor bloğunda yüksek gerilimli kablolar ortadan kalktığı için güvenlik açısından da tercih sebebidir. Her marka ve model araç için üretilmiş bobin çeşitlerinden ihtiyacınız olan tip bobini rahatlıkla yedek parça olarak bulabilir ve uygun olanı satın alabilirsiniz.
Bobin ve Kondansatör
Hem bobin hem de kondansatör elektrik enerjisini harcamayan devre elemanlarıdır. Kondansatörler kapasiteleri doğrultusunda verilen elektrik akımını depolayabilirler. Kondansatörden elektrik akımının geçebilmesi için uçları arasındaki gerilimin değişmesi gerekir. Uçlar arasındaki gerilim değiştiğinde depoladığı enerjiyi kullanarak aradaki farkı düzenler. Bobin ise gerekli yüksek elektrik akımını sağlamak için aküden gelen düşük akımı içindeki sargılar sayesinde yüksek akıma dönüştürerek buji tırnakları arasında güçlü bir kıvılcım oluşturur. Bobin ve kondansatör içten yanmalı benzinli motorlarda özellikle distribütör dağıtıcılı ateşleme sistemlerinde birbirini destekleyen ateşleme elemanları olarak entegre bir şekilde kullanılır.
Bobin Yapımı
Ateşleme bobini aslında küçük bir transformatördür ve standart araç aküsünden gelen 12 volt gerilimi bujinin kıvılcım üretmesi için gerekli yüksek voltlara çıkarmak için kullanılır. Bobinler üç farklı yapı elemanlarından oluşur. İki sargı ve bir çekirdek. Birinci sargı, izoleli 0.6-0.9 mm kalınlığında bakır telin 200 ile 300 sarımıyla, ikinci sargı ise çok ince yaklaşık 0.05-0.1 mm kalınlığında yine izoleli bakır telin yaklaşık 2000 sarımıyla oluşur. Çekirdek lamine demirden üretilir ve enerjiyi manyetik alan formunda depolamak için kullanılır. Devre açılıp akım oluştuğunda birinci sargıdan geçen akım lamine demir çekirdek etrafında manyetik alan oluşturur, akım kesildiğinde birinci sargıdaki akım çöker ve manyetik alanda daralma oluşur. Bu manyetik alandaki ani değişim ikinci sargıda çok yüksek gerilim oluşmasına sebebiyet verir. Oluşan gerilimin boyutu 15.000 voltun üstündedir ve ateşleme yapmak için bujilere iletilir.
Her ne kadar küçük bir transformatör olsa da bobin yapımı profesyonellik isteyen özel bir üründür. Sargılarda ve çekirdekte akımlardan doğan manyetik alanın oluşturduğu titreşimi ve bobinlerdeki yüksek gerilimin izolasyonu için özel reçinelerle tüm boşluklar doldurulur. Üretilmesi için gerekli profesyonellik ve izolasyon için yapılan uygulamalardan dolayı tamiri mümkün değildir. Her şeyin bir kullanım ömrü olduğu gibi bobinlerinde bir ömrü vardır. Araçların periyodik bakımında değişen ürünler kapsamında değildir, bozulduğu zaman değişmesi gerekir.
Bobin Yanması
Bobinler yaklaşık 150.000 km kullanım ömrüne sahip olsa da kullanım koşullarına ve uzun süreli kullanıma bağlı olarak birçok farklı sebepten arızalar oluşabiliyor. Bujilerin kıvılcım üretmesi için bobinden sürekli olarak geçen yüksek gerilim; sargılar, çekirdek ve muhafaza arasındaki yalıtımın bozulmasına ve mekanik arızaya, sonucunda da aşırı ısınmasına sebebiyet verir. Bu ısınmadan dolayı oluşan bobin arızası, oto tamir jargonunda bobin yanması olarak tabir edilir.
Bobinler ısı toleransı yüksek özel metal alaşımlardan ve yalıtım malzemelerinden üretilmesine rağmen bobin içindeki elektrik dalgalanmalarından kaynaklı yüksek ısı kaçınılmaz olabilir ve bobin iç bileşenlerinde kullanılan lehim ve perçinleri farklı etkileyerek aşırı ısınmalara ve elektrik akım geçirgenliğini azaltarak bobin arızasına sebebiyet verebilir. Aracınızdaki bobin yanması sonucu bozulan bobini servis danışanından veya oto tamircinizden tavsiye alarak ve uygun modeli seçenekler arasından bularak kolaylıkla satın alabilirsiniz.
Bobin Voltaj Hesaplama
Bobinlerin voltaj değerleri LVR metre denilen özel ölçü aleti ile ölçülmesi mümkündür. Ateşleme bobinlerinin 15.000 voltun üstünde çok büyük voltaj değerlerini ölçmek araç kullanıcıları ve oto tamircileri için hem zor hem de çok tehlikelidir. Bu sebeple bobinler akım verilmeden içindeki bakır tel sarımlarının direnci ölçülerek arızalı olup olmadığı kontrol edilebilir. Bunun için avometre denilen cihaz kullanılır ve ölçmek çok kolaydır. Avometre W kademesinde bobin uçlarına temas ettirilen cihaz uçları sayesinde kontrol edilir. Eğer bobin içinde bir kopukluk varsa avometre sonsuz direnç değeri gösterir. Bobin içinde kısa devre olması durumunda olması gereken değerden daha düşük bir direnç değeri okunur.
Bobin Arıza Belirtileri
Ateşleme bobininin en belirgin arıza belirtisi motordaki yanlış ateşleme zamanlaması ve ciddi performans düşüklüğünün oluşmasıdır. Aracınız standart yakıt tüketiminden daha fazla tüketmeye başladıysa sorun bobinde veya buji kablolarında olabilir. Bujilere olması gerekenden daha az akım gücü gönderildiğinde motor beyni bu kaybı ortadan kaldırmak için daha fazla yakıt pompalaması yapacaktır. Akabinde motorda tekleme ve ani hızlanma sırasında silkeleme sorunları da yaratabilir.
Bobin Tamir Edilebilir mi?
Üretilmesi için gerekli profesyonellik ve izolasyon için yapılan uygulamalardan dolayı bobbin tamiri mümkün değildir. Her şeyin bir kullanım ömrü olduğu gibi bobinlerin de bir ömrü vardır. Araçların periyodik bakımında değişen ürünler kapsamında değildir, bozulduğu zaman değişmesi gerekir. Ateşleme sistemleri üreten birçok büyük firmanın ürünlerinden ihtiyacınız olan bobini rahatlıkla satın alabilir ve aracınızın performansını eski haline getirtebilirsiniz.
Bobinlerin Ömrü Ne Kadardır?
Bobinler ortalama yaklaşık 150.000 km kullanım ömrüne sahip olsa da kullanım koşullarına ve uzun süreli kullanıma bağlı olarak birçok farklı sebepten arızalar oluşabiliyor. Distribütör dağıtıcılı bobin arızasında tek bobin olduğu için yenisi ile değiştirmek kolay ve daha az maliyetlidir. Soketli buji üstü ateşleme bobinlerinde sadece arızalanan bobinin değişimine ek olarak tüm bobinlerin değiştirilmesi önerilir. Tabi eğer ürün hatası yüzünden arıza olduysa hatalı bobinin değişmesi yeterli olacaktır. Kararı aracın o bobinlerle yaptığı toplam kilometre göz önünde tutularak verilmesi doğru olacaktır.
Bobin Fiyatları Ne Kadardır?
Bobinler araçların markasına, modeline ve motor hacim ve beygir gücüne göre farklılık göstermektedir. Genelde otomotiv üreticileri parça kodları ile uygun orijinal parça bilgilerini verirler. Bobin üreticisi birçok büyük firma her marka model için uygun bobin çeşitlerini üretmektedir. Siz de güvendiğiniz markanın, bütçenize ve aracınızın modeline uygun üretilmiş olan ateşleme bobinini gönül rahatlığı ile satın alabilirsiniz.
